Auteursrecht en AI

Gepubliceerd op 7 februari 2023 om 22:00

Rechtzaken

Copyrights

Er is een hoop te doen over auteursrechten in verband met AI. Voor zover ik weet zijn er nog geen rechtszaken aangespannen in Nederland, maar in ieder geval wel in de US, waar enkele artiesten Stability AI, Midjourney en DeviantArt hebben aangeklaagd. In de UK dreigt hetzelfde te gebeuren door Getty Images tegen Stability AI. Ik ben er ondertussen iets dieper ingedoken, om te beginnen met hulp van YouTube advocaat LegalEagle die er een informatieve video over maakte.

Geen mens, geen recht

Om met het makkelijkste punt te beginnen: computers, en dus AI, kunnen zelf nooit auteurs-rechten krijgen, omdat ze geen persoon zijn. Auteursrechten zijn uitsluitend voorbehouden aan mensen. Zelfs aapjes die per ongeluk selfies maken kunnen geen rechten claimen, ook niet met hulp van dierenrechten-organisaties, zoals een paar jaar geleden geprobeerd is. 

Originaliteit en expressie

Een tweede eis betreft het werk waarop het auteursrecht rust: het moet een zekere mate van originaliteit en expressie bevatten. In de begintijd van de fotografie was er debat over het wel of niet vrijelijk afdrukken van het werk van fotografen, die tenslotte alleen maar de werkelijkheid afbeeldden zoals die was, dus hoezo auteursrecht? Ondertussen is allang duidelijk dat ook kiezen van het onderwerp, het camerastandpunt, de belichting en alles wat er verder bij een goede foto komt kijken, samen de eigen artistieke inbreng is. De foto wordt daarom auteursrechtelijk beschermd. Ook hier: het fototoestel krijgt geen auteursrechten. Het patent op de techniek van foto’s maken is allang verlopen, dus ook de uitvinders van de fotografie kunnen niets claimen.

Jurisprudentie

Er blijken in de US zelfs al enkele rechtszaken te zijn gehouden over individuele werken die met hulp van AI zijn gegenereerd. Lagere rechtbanken oordeelden daarbij dat het proces van het genereren geen creativiteit kon bevatten en dat die werken dus niet ‘origineel’ genoeg konden zijn voor auteursrechten - en dat is vreemd: Deze rechters keken niet naar het product, maar enkel naar het proces. Dat is nieuw als het om auteursrechten gaat, en zal hierom aanhangig gemaakt worden bij hogere rechters.

Ook een graphic novel die eerst auteursrechten kreeg toegekend op basis van de inhoud, ‘Zarya of the Dawn’, kreeg een maand later de intrekking hiervan. De auteur moet eerst bewijzen dat zij voldoende eigen inbreng heeft gehad in de totstandkoming van het werk. Duidelijk is dat zij de verhaallijn heeft bedacht, de plaatjes in volgorde heeft gezet, en de teksten erbij heeft gemaakt. Hier is vooral de kwestie of zij ook de rechten op de individuele plaatjes mag claimen, ten eerste omdat ze de Midjourney AI heeft gebruikt voor het genereren, en ten tweede omdat ze de naam van actrice Zendaya daarbij heeft gebruikt. Inderdaad lijkt haar hoofdpersoon verdacht veel op Zendaya. Wordt vervolgd….

De invoer

Uitsluiten?

Bovenstaande ging allemaal over de output: het gegenereerde werk. Er is ook discussie over de input. Neem Zendaya in het geval hierboven. Zij heeft als bekende wereldburger portretrecht. Dat betekent dat haar gezicht niet zo maar gebruikt mag worden in reclames of andere gepubli-ceerde, artistieke werken, omdat haar gezicht geld waard is. Zij moet eerst toestemming geven. Mag haar portret dan wel gebruikt worden om AI te trainen? Dat is nu nog een grijs gebied. Datzelfde geldt voor alle auteursrechtelijk beschermde werken: moeten alle recht-hebbenden de mogelijkheid hebben om zich af te melden, zodat hun werken niet gebruikt kunnen worden?

Bronnen

Van de drie bekendste tekst-naar-plaatjes generatoren, DALL-E 2, Midjourney en Stability AI, is alleen van deze laatste precies bekend op welke plaatjes het getraind is. Deze komen van Open Source Data verzamelaar LAION, een Duitse non-profit organisatie die het trainen van AI wil democratiseren, zodat Big Tech niet teveel macht naar zich toe kan trekken. LAION heeft inderdaad het hele internet afgegraasd en een database aangelegd met tekst-plaatje-paren. Hierbij hebben ze de plaatjes niet in hun eigen databases opgeslagen, maar alleen de link naar ieder plaatje vastgelegd. Stability AI heeft deze plaatjes vervolgens genormaliseerd naar bruikbare trainingsdata door alles naar min of meer dezelfde grootte te schalen, standaard 512x512 pixels. Op de details van het trainen zal ik hier niet in gaan, maar wat er in een neuraal netwerk wordt opgeslagen is niet het plaatje zelf: het zijn de overeenkomsten en de verschillen tussen de plaatjes. Net zoals mensen hun hersenen ‘trainen’ door veel katten te zien, zowel in het echte leven als afgebeeld op plaatjes, zo leert ook een AI wat een kat is door veel plaatjes van katten te zien in combinatie met het woord ‘kat’. Het leert alle kenmerken van een kat herkennen, en kan het daarna ook reproduceren. Doordat er maar één Zendaya op het internet echt bekend is, zal een neuraal netwerk alle kenmerken van alleen deze Zendaya opslaan, en kunnen reproduceren.

Moet dan het trainen met beroemdheden verboden worden? Of moet men zich vooral houden aan bestaande regels bij het publiceren van (gegenereerde) plaatjes van beroemdheden?

Fair use

LAION en Stability AI zijn niet de eersten die het internet afgrazen om de data te gebruiken. Google doet hetzelfde! Het leest niet alleen het hele internet, maar publiceert die ook weer op het internet. Zowel tegen het tonen van die plaatjes (zonder er rechten over te betalen), als tegen het tonen van stukken tekst, zijn in de US rechtszaken gevoerd. Google won beide door beroep te doen op het ‘fair use’ beginsel. Dit ‘eerlijk gebruik’ is in het Nederlands recht een onbekend uitgangspunt, dat geen deel uitmaakt van het Nederlands auteursrecht. ‘Fair use’ houdt in dat Google de auteursrechtelijk beschermde werken niet voor hun oorspronkelijke doel gebruikt, maar een nieuw doel, en daarnaast ook niet het hele werk toont, maar slechts een thumbnail of een stukje van de tekst. Onder deze (en nog een paar kleinere) voorwaarden mag Google het internet blijven exploiteren. Het is zeer goed mogelijk dat deze redenering ook voor de AI gaan gelden, maar daarvoor moeten we de uitslagen van de verschillende rechtszaken afwachten.

Andermans werk gebruiken

Collage

Wat de AI in ieder geval niet doen, is collages maken van bestaande, auteursrechtelijk beschermde werken - tenzij daartoe uitdrukkelijk gemanipuleerd door de menselijke gebruiker. Het Nederlands recht is betrekkelijk duidelijk over de mate waarin het is toegestaan vrijelijk te putten uit andermans werk voor collages: het mag niet meer als zodanig (of in een oogopslag) herkenbaar zijn. De collage moet zo’n nieuw kunstwerk vormen, dat de inbreng van de oorspronkelijke kunstwerken totaal onder-geschikt zijn. Ook hierbij geldt dat het proces van het maken niet ter discussie staat, maar dat alleen het eindresultaat geldt. Bij discussie over de rechtmatigheid van een collage zal een rechter beslissen over de auteursrechten, maar dat doet de rechter alleen door naar het werk zelf te kijken, niet naar het proces.

Digitale collages

Een vorm van collage die niet opvalt, maar juist veel gebruikt wordt in digitaal gemaakte kunst, is ‘matte painting’. Als een kunstenaar rotsen, bossen, of menigtes zo realistisch mogelijk wil weergeven (en niet alle details met de hand wil tekenen), kan die een een stuk van een bestaande foto nemen met de gewenste textuur, deze draaien, uitvergroten, verdubbelen en net zo lang bewerken tot deze naadloos in het kunstwerk past. Waar dat oorspronkelijke stukje foto vandaan komt, valt uit het eindresultaat niet te achterhalen. Wie films kijkt, of games speelt, zal ‘matte painting’ in werking zien zonder het te beseffen. 

Flinterdunne grens

Games en films zijn ook de twee genres van kunst waar het gebruik van computers de grootste vlucht heeft genomen. De algoritmes die texturen, belichting en achtergronden berekenen zijn nog maar een klein stapje verwijderd van de volgende stap: door AI gegenereerde afbeeldingen en door AI gegenereerde video’s. De huidige games, animatiefilms en special-effect-scenes maken al veel gebruik van intelligente algoritmes, van expertsystemen die natuur-kundige krachten en versnellingen berekenen, tot voorgekookte bewegingssimulators, waar de kunstenaar alleen nog maar wat parameters hoeft bij te stellen. De grens tussen deze gereedschappen en de neurale netwerken die het onderwerp zijn van deze blog, begint hier flinterdun te worden.

Toekomst

Mijn verwachting voor de strijd over auteursrechten is, dat het genereren van afbeeldingen door middel van AI net als het maken van foto’s en het maken van collages zal worden gezien als een proces met voldoende creatieve inbreng van de artiest zelf. De AI kan gezien worden als een stuk gereedschap - zodanig dat voor elk afzonderlijk werk sprake is van auteursrecht - zolang de auteur er zelf maar op let dat hij zelf geen strafbaar plagiaat pleegt. Dus geen kopieën maken van bestaande werken (ook niet per ongeluk), en geen bekende wereldburgers afbeelden. Mochten jullie vinden dat ik dat in mijn eigen creaties toch heb gedaan, laat het vooral weten, dan kan ik mezelf corrigeren.

Links

Voor wie zelf verder wil graven in dit onderwerp, hier enkele links:

«   »

Reactie plaatsen

Reacties

Er zijn geen reacties geplaatst.